Fosili sa Leotara (Foto)

Pogled na planinu Leotar iz pravca Trebinja pokazuje horizontalne sedimentne slojeve, okamenjene dokaze geoloških procesa kroz 50 miliona godina. Rijetko koja planina u regionu niska kao što je Leotar (vrh 1.228 metara nadmorske visine - mnv) u visini manjoj od 1.000 metara ima hronološki tako dugu i u kontinuitetu otvorenu (lako vidljivu) geološku stratifikaciju sedimenata.     

Ipak, Leotar je u prošlosti samo okvirno geološki istražen, a nikad paleontološki (istraživanje fosila). Iz razloga jer je broj paleontologa bio mali, a geološka istraživanja rađena u SFRJ bila su sa ciljem otkrivanja rudnih bogatstava i ekonomsko-industrijskog razvoja, a planina Leotar kao otvoreni segment Jadranske karbonatne platforme, nije pokazivao mogućnosti za ekonomski isplative rudno-sirovinske sadržaje. 

Ovdje je ukratko predstavljen prvi paleontološki pregled terena Leotara. Iako rađen rekreativno tokom posljednjih godina, na 11 lokaliteta sa prisojne strane planine pronađen je brojni paleontološki material. Mnogo više toga je ostalo neotkriveno jer je Leotar velika površina istraživanja za pojedinca.       

Sedimenti iz perioda krede 

Leotar je sastavljen od karbonatnih sedimenata krečnjaka i dolomita taloženih u moru tokom perioda krede (prije 145 do 66 miliona godina) kada je ovo područje bilo plitko more sa arhipelagom manjih ostrva čija se veličina i broj s vremenom mijenjao uglavnom prema promjenama nivoa mora. Zbog toga nije moguće naći fosile dinosaurusa na širem području.   

Položaj današnjeg Trebinja tada je bio u suptropskom pojasu na geografskoj širini oko 15 stepeni južnije nego što je danas, sa polaganim kretanjem u pravcu sjevera. To je bilo uzrokovano tektonskim pomijeranjem kontinentalnih ploča, u ovom slučaju manjeg odlomka Afričke ploče zvane Jadransko-Apulijska mala ploča, koja se kretala prema Evroazijskoj ploči i sa kojom se sudarila početkom ere kenozoika prije 65 miliona godina.

Taj sudar koji traje i danas (rezultat su zemljotresi) stvorio je današnju geografiju područja Alpa i Dinarida.

Tadašnji južni položaj određivao je paleoklimu koja je tokom perioda krede globalno bila toplija. Na položaju trebinjskog područja prosječna godišnja temperature je bila veća za šest do osam stepeni Celzijusovih nego što je danas. Takva klima je stvarala paleoekološke uslove u kojima su živjele drugačije životinjske i biljne vrste od današnjih.        

Geohronologija Leotara

Rezultati geohronoloških istraživanja u SFR Jugoslaviji pokazani su na Osnovnoj geološkoj karti (OGK) SFRJ 1:100 000, list Trebinje u izdanju Saveznog geološkog zavoda Beograd (1967.g.).

Najniže padine Leotara, manji dio iznad naselja Hrupjela i Podgljivlje, najstariji su sedimenti, iz epohe rane (donje) krede sa početka stadija valenda prije oko 140 miliona godina. Prema vrhu su naslagani mlađi sedimenti, a vrhovi Leotara su taloženi početkom epohe kasne (gornje) krede, krajem stadija turona i starosti su oko 90 miliona godina.     

Penjući se uz Leotar, prolazi se kroz milione godina geološke istorije. Planina Leotar je otvorena geološka knjiga sa okamenjenim zapisima kroz 50 miliona godina koji svjedoče o drevnim paleoekološkim okolnostima na ovom području.

Fosili sa donjih padina Leotara

Leotar je pretežno strm, težak i fizički zahtjevan teren za traženje fosila. Iako brojni, pronađeni fosili su mali jer prirodni uslovi kakvi su bili na ovom području tokom perioda krede nisu omogućavali fosilizaciju velikih bioloških organizama.

Zajednička karakteristika svih vrsta fosila sa Leotara jeste čvrsta okamenjenost - veoma teško ih je izvaditi iz kamene matrice.         

Planina se može podijeliti na dva različita nivoa - niže i visočije slojeve, različite po svojim hronološkim, litostratigrafskim i paleobiološkim detaljima. One niže, geološki starije padine Leotara, mogu se opet podijeliti na dva sektora u kojima su nađeni različiti fosili. Prvi sektor su istočni, niži obronci iznad naselja Gorica i Banjevci, iznad puta prema Lastvi. Tu su pronađene okamenjene ljušture i fosilni otisci školjki, a na stijenama su nađeni brojni kalcitizovani ostaci morskih pužića.

Mogu se naći ljušturice gustih kolonija sitnih foraminifera koje su življele na morskom dnu. Ovi sedimenti su taloženi krajem epohe rane krede prije oko 105 miliona godina.

Drugi sektor su zapadni obronci iznad naselja Hrupjela i Podgljivlje, iznad puta prema Bileći. Tu su nađeni ihnofosili talasinoidi - tragovi ukopina životinja na morskom dnu kao kalcitom ispunjene mreže tunelića koje su bušili sitni rakovi dekapodi.

Nađeni su ostaci koralnog spruda i veće foraminifere.

Na jednom malom lokalitetu sedimenti su tanko slojeviti. Tu su pronađeni okamenjeni otisci žarnjaka moruzgvi, a na pločastim odlomcima nađen je fosil male ribice, zub ribe i djelići biljaka. Ovi sedimenti iz epohe rane krede starosti oko 115 miliona godina nastali su u plitkom priobalnom moru. 

Fosili sa visova Leotara  

Gornji visovi Leotara iznad 800 mnv takođe se mogu podijeliti na istočni i zapadni sektor jer je središnji (dužinski) dio Leotara na većim visinama veoma strm, riskantan i skoro nemoguć za istraživanje.   

Na višim istočnim obroncima Leotara ispod tvrđave Gljiva, prema jugu i istoku, fosili su pronađeni u sedimentima iz epohe kasne krede prije 96 do 90 miliona godina. Na visinama od 800 do 1000 mnv na pet lokaliteta nađeni su brojni fosili izumrlih školjkaša rudista. Najčešće su to rudisti radioliti koji su imali školjke oblika malih korneta složenih jedan u drugi. 

Na tim visinama takođe su nađeni fosili pužića, kolonija kalkarnih koralinskih algi i brojni fosili izumrlih ostriga hondrodonti koje su kao i rudisti u okamenjenim nakupinama (lumakelama) školjki i fragmenata.

Makro fosili nisu pronađeni na položaju tvrđave Gljiva (1.038 mnv), ali su na Kamenoj glavi (1.022 mnv) pronađeni brojni fosili malih rudista unutar tzv. rudistnih krečnjaka.     

Na zapadnim obroncima Leotara na visini 800 mnv nalazi se dugi niz stijena visokih 30 do 50 metara zvane Orlove grede. Prema OGK, ove stijene predstavljaju sedimentaciju sa početka epohe kasne krede prije oko 100 miliona godina. Mala je vjerovatnoća da u njima ima makro fosila jer su sedimenti nastali u moru dubokom nekoliko stotina metara.

Prije 95 miliona godina more je na ovom području ponovo postalo pliće, te su na visovima iznad Orlovih greda na oko 900 mnv, pronađeni fosili makro foraminifera, a iznad ovih do 1.100 mnv u sedimentima iz kasnijeg perioda ima lumakela malih rudista (prilikom ovog pregleda terena, na vrhu Leotara fosili nisu pronađeni).    

Ovi okamenjeni školjkaši koji su ovdje življeli u plitkom sprudovitom moru prije 90 miliona godina, svjedoče da su vrhovi planine nekad bili dno drevnog toplog mora, koje je davno nestalo, a tragove nekadašnjeg postojanja i života u njemu ostavilo u kamenju i stijenama Leotara.