Gusle se ne slušaju zbog muzike nego kao liturgija, kaže u intervjuu za RTS guslar Miljan Miljanić. Dodaje da su mladi ljudi koji su spoznali kopču sa precima, od animoziteta prema guslama, u svojoj tridesetoj godini postali njeni najveći ljubitelji. Smatra da su muzički i pjevački izraz kod gusala stvar duše.
U vrijeme kada se vještačka inteligencija upliće u razna kreativna zanimanja, postavlja se pitanje može li i da gusla bolje od čovjeka i da zamijeni oštar i dinamičan zvuk gusala.
Narodni guslar i pjevač Miljan Miljanić je skeptičan. Smatra da u toj borbi ovaj drevni instrument neće biti poražen, jer kako kaže, gusle su apsolutna improvizacija i nije dovoljno da samo naučite tehniku.
Iako su strani trendovi, strana muzika i zabava zauzeli muzički prostor kod nas, Miljanić kaže da gusle ne treba da budu ništa drugo nego ono što su bile kroz vijekove.
Odgovarajući na pitanje može li vještačka inteligencija da "piše" za gusle, Miljanić ističe da je muzički i pjevački izraz kod gusala stvar duše. Gusle su jedini instrument koji je komplikovano savladati, jer nije dovoljno da samo naučite tehniku.
"Možete da naučite da guslate kao ja, ali ako to bude kopija Miljana Miljanića, niko neće htjeti da sluša."
"Dobar guslar mora da ima vrhunski glasovni potencijal i da bude vješt što se tiče tehnike guslanja. Improvizacija ne znači slobodu da bilo kako gusla – nego adekvatan muzički izraz u pauzama koje će da nagovijeste kako će guslar da saopšti drugi stih." Naveo je primjer da se ne može pjesma "Smrt majke Jugovića" pjevati kao "Kosovski boj", gdje dinamika mora da bude drugačija.
Borba za gusle trajala decenijama
Posebnost pjevanja uz gusle prepoznao je Unesko i one su 2018. godine uvrštene na listu nematerijalne kulturne baštine.
"Izvijesno vrijeme bio sam na mjestu predsjednika svih guslara Srbije i borba je trajala još od tada, poslednjih tridesetak godina. Hvala bogu da smo uspjeli da se izborimo za nešto što pripada guslama. Uspjeli smo da gusle kao nematerijalno blago – svjetsko, da kao srpski nacionalni instrument dovedemo na nivo poštovanja i statusa koji pripada guslama. Postavljala su se pitanja što se repertoara tiče – neke su pjesme bile nepodnošljive za mnoge medije, za mnoge strukture društva – danas su neki umni ljudi iz najznačajnije organizacije koja štiti nematerijalno svjetsko blago – Unesko, prepoznali gusle“, rekao je Miljanić, koji se bezmalo čitav život bavi guslama.
Podsjeća da se gusle spominju u Davidovom psalmima više od 50 puta. Pitanje je da li su to i takve gusle, ali uglavnom, mi smo naslednici te ideologije gusala koja baštini srpsku nacionalnu kulturu kroz pjesmu i stih i slušajući guslara vi možete da se naslušate i poezije i spoznate istorijska zbivanja.
Baš zbog toga, kako kaže, gusle su dobile počasno mjesto kao treća ili četvrta nematerijalna stvar kod Srba koje štiti svjetska baština.
Lično mislim da bi to trebalo da bude garant poštovanja gusala kao naše svetinje, a ne da se na gusle gleda samo kao na muzički instrument, jer gusle nisu samo to, napominje Miljanić.
Gusle su kao liturgija
"Ako će čovjek samo da sluša gusle zbog muzike, ne treba time da se bavi. Treba odmah da odustane od toga. Ponavljam da su gusle kao liturgija, kao nešto što je mnogo značajnije. Mi saopštavamo najznačajnije događaje u našoj istoriji", kaže Miljanić.
Prema njegovim riječima, zahvaljujući guslama značajan broj naših istorijskih ličnosti i događaja sačuvali smo od zaborava.
"Upravo to je bila uloga gusala kroz vijekove", podvukao je Miljanić.
Kad se ode na liturgiju, nekima je dosadno, ali ako čovjek polazi iskreno da se pomoli – njemu nije dosadno, tako je i sa guslama, uporedio je Miljanić i dodao da je važna kopča sa precima.
Od animoziteta do ljubitelja gusala kod mladih
"Onaj čovjek koji nema kopču sa precima, sa tradicijom, sa kulturom, sa našom epskom poezijom – gotovo da i ne treba tu da se nađe".
"Očevidac sam da su mladi ljudi imali animozitet prema guslama, a u svojoj tridesetoj godini su postali najveći ljubitelji gusala i publika dolazi samo zato što su spoznali kopču između predaka i njih samih. A ta kopča je napouzdanija preko gusala i naše tradicije i epske poezije“, rekao je Miljanić.
Gusle su našle mjeru srpskog jezika
Neki istoričari tvrde da je i car Dušan govorio bezmalo u desetercu. O značaju ovog narodnog instrumenta govori i podatak da su gusle bile prisutne na dvoru Stefana Prvovjenčanog, ali i na vjenčanju cara Dušana.
"Nije slučajno Vuk Karadžić sarađivao sa najumnijim glavama toga vremena, sakupljajući našu epsku poeziju koja je sjajna u svom izrazu. Gusle su našle mjeru srpskog jezika i moglo bi se reći da srpska epska poezija kao najsavršenija poezija", kaže Miljanić.
"Dušu" gusala prepoznali su i naučnici, Pupin i Tesla, a povezuje ih guslar Petar Perunović Perun, koji je bio njihov gost u Njujorku.
Tesla sa guslarom Perunom: Gusle su najjača sila da osvoje dušu Srbinu
"Na Pupinov poziv, tokom Velikog rata, dolazi guslar Petar Perunović, Pupin ga je uvodio u ovalnu sobu, vodio na Kolumbiju, napravio mu čitav niz dešavanja na Sorboni. Ali Petar Perunović voli Teslu i kaže Nikoli Tesli, koji je već dosta povučen: Ja bih da se s vama vidim, a Tesla mu odgovara – Vi, uvijek!“
Perunović dolazi sa guslama u narodnoj nošnji kod Tesle u hotelsku sobu u dio koji je služio kao naučnikova laboratorija. Sjedne i gusla: Izdržao je dok nisam počeo da guslam Starog Vujadina, e onda je on počeo da plače, ustao je, prvo je grlio mene, onda je grlio moje gusle, onda je ljubio moje gusle i rekao je: Gusle su najjača sila da osvoje dušu Srbinu!
Guslari su "izvođači radova“ – to su ljudi koji kroz zvuk obogaćuju stih i šalju izuzetne poruke koje dobijaju na težini samim tim što se pjevaju uz gusle.
Od počasnog mjesta na dvoru do "ad akta"
Početkom 20. vijeka gusle su imale fantastičan status na dvoru Karađorđevića. Na Kolarčevim univerzitetu 1923. godine održala se utakmica gusala, danas bismo to nazvali festivalom gusala, gdje su se takmičili najpoznatiji guslari i počasni predsjednik tog žirija je bio kralj Aleksandar Karađorđević, naveo je Miljanić.
Pobjednik te utakmice dobio je počasno mjesto na dvoru da bude dvorski guslar, kada dolaze strane delegacije.
Taj kontinuitet je pogubljen u periodu od 60 do 70 godina, ponajprije iz ideoloških razloga i gusle su stavljene "ad akta", ali je status vraćen 2018. godine.
Od Srbije do Australije
Da gusle ruše barijere, potvrđuje i njegov boravak u Australiji.
"Nostalgija je ključna riječ, prisutna je i kod praunučadi. Svi lijepo žive, snašli su se, ali im je u duši srpski narod i srpski običaji. Radost je kad vidim da pola sale čine mladi ljudi. Što dalje, to je tradicija prisutnija", primijetio je Miljanić.
"Sve u svemu, gusle su srpski nacionalni instrument ma gdje one bile", zaključio je Miljan Miljanić.
Šta Vi mislite o ovome?