Ko su bili Valter i "otpisani": Priča o nastajanju naše tajne službe

Život je uzbudljiviji od filma, ali stvarni junaci često ostaju skriveni. Imali smo čovjeka u Berlinu, “otpisani” su postojali, Valter nije izmišljen, a naši vojni obavještajci bili su drskiji od Džejmsa Bonda.

Posao obavještajca podrazumijeva tajnost, pa je svaka prilika da se zaviri u njihov tajanstveni svijet dragocjena. Zato monografija “Vojnoobaveštajna služba u Srbiji”, koja prati razvoj te službe i na svjetlost dana iznosi mnoštvo istorijskih podataka i skica iz života nekih od najpoznatijih ljudi iz senke, predstavlja dragocjeno svjedočanstvo.

Pretečom VOA smatra se Spoljni odsek Glavnog đeneralštaba formiran 1884. godine, za čijeg je šefa postavljen pukovnik Radomir Putnik, potonji vojvoda. Od tada je bilo još pedeset rukovodilaca službe o čijim sposobnostima govore i ovi podaci: četvorica su kasnije postali načelnici Generalštaba, petorica ministri vojni, jedan ministar spoljnih poslova, a jedan ministar Dvora.

Mnogi od njih stekli su vrhunsko obrazovanje: Danilo Kalafatović je, tako, završio Školu primijenjene artiljerije u Francuskoj i govorio sedam jezika, a divizijski general Živko Pavlović bio je član Srpske kraljevske akademije. Kurioziteti je da ja VOA za šefa u razmaku od 43 godine imala i oca i sina, Vukomana i Petra Aračića...

Sadašnji direktor je brigadni general Dragan Vladisavljević.

Broj vojnih izaslanstava mijenjao se kroz istoriju u skladu sa promjenama na političkoj karti Evrope i svijeta, ali i sa ekonomskom moći zemlje, pa danas VOA ima 21 izaslanstvo odbrane. A prvi je bio major Konstantin - Koka Milovanović, poznat i kao konstruktor oružja. Po njegovom patentu “Mauzer” je prepravio svoju pušku koja se proslavila kao “kokinka”.

Spisak ovih izaslanika i njihovih poduhvata je predugačak, a mi ćemo samo navesti imena Velimira Ranosovića, koji je u Italiji uoči II svjetskog rata imao ozbiljnu mrežu obavještajaca, Vladimira Perića Valtera, Vladimira Vauhnika, koji je iz Berlina javio da se sprema napad 6. aprila, i Božina Simića, čiji je životni put gotovo nevjerovatan.

Učesnik u atentatu na Aleksandra i Dragu Obrenović, Božin Simić prebacivao je četnike na tursku teritoriju, a u Prvom svjetskom ratu u Odesi regrutovao borce za srpsku vojsku među austrougraskim jedinicima koje su se predavale Rusima. Za to vrijeme na procesu Apisu osuđen je u odsustvu na 18 godina zatvora.

Zbog toga ostaje u Rusiji i poslije Oktobarske revolucije postaje pukovnik Crvene armije. Vraća se u Jugoslaviju 1936. godine, ali ga hapse na granici. Samo dva dana kasnije izlazi iz pritvora sa činom pukovnika srpske vojske koji mu je na suđenju oduzet.

Među organizatorima je puča 27. marta 1941. godine, i kao ministar bez portfelja u Vladi Dušana Simovića učestvuje u pregovorima sa Staljinom. Za vreme Drugog svjetskog rata Božin Simić je u Londonu ministar vlade u izgnanstvu i u britanskom parlamentu drži govor protiv savezničkog bombradovanja Beograda, a poslije rata Tito ga postavlja za ambasadora u Francuskoj i Ankari. U Sofiji je 1946. godine na njega izvršen neuspjeli atentat.

Ništa manje nije zanimljiv ni događaj po kojem je snimljen “Povratak otpisanih”: u sklopu priprema za oslobođenje Beograda partizani su riješili da u Beograd ubace obavještajca s radio-stanicom. Tako je major Miloš Vučković dobio zadatak da se poveže sa ilegalcima i da iz prestonice javlja podatke o Nijemcima..

Vučković se probio do Kosmajskog odreda, gdje su se njemu i radio-telegrafisti Mitroviću pridružila još dvojica oficira - Sava i Žika Anđelković. Za ulazak u grad iskoristili su zaplijenjeni automobil dr Jonića, pomoćnika ministra u Nedićevoj vladi.

Pod okriljem mraka probijajući se putevima zakrčenim nemačkim kolonama, grupa je uspjela da neopaženo uđe u Beograd i da se smesti u kući braće Anđelković u Ulici vojvode Brane br. 29. Odatle su emitovali poruke do oslobođenja. Kao na filmu.