Jedinstveno posmatranje trebinjskog astro-amatera Mira Ilića, predsjednika Trebinjskog astronomskog udruženja /TAU/, koji je uočio eksploziju u 420 miliona svjetlosnih godina udaljenoj galaksiji.
Za TrebinjeLive, piše Miro Ilić
Teleskopom Celestron 8SE Nexstar (203/2030 mm) 6. februara 2016. godine u sazviježđu Velikog medvjeda (Ursa Major) potražio sam blazar pod oznakom Markarian 421 (PGC 33452) koji se nalazi veoma blizu zvijezde 51 Ursa Majoris.
Ovaj blazar je udaljen od Zemlje otprilike 420 miliona svjetlosnih godina i jedan je od najbližih i najsjajnijih blazara na nebu. Iako su fotoni svjetlosti ovog objekta krenuli prema nama prije 420 miliona godina, kada su na Zemlji prva životinjska bića izišla iz mora na kopno, ipak ovaj daleki kosmički objekt nije najdalji kojeg sam uočio. Još prije 30 godina u sazviježđu Djevice, sa 14-santimetarskim teleskopom kojeg sam konstruisao, posmatrao sam kvazar 3C273 sjaja 12,8 magnitude koji je 2,44 milijarde godina svjetlosti daleko.
Posmatranje
Tiha, mirna noć, lagana bura pomalo pirka i održava trebinjsko nebo vedrim. Tražiocem 9x50 mm od zvijezde Psi Ursa Majoris (3,1 mag) dolazim do zvijezde 49 Ursa Majoris (5,1 mag), pa jugoistočno do zvijezde 51 Ursa Majoris (6,0 mag) koja je u desnom uglu malenog asterizma zvijezda. Oko 22.00 časova po lokalnom vremenu, pažljivim osmatranjem pri uvećanju 162x relativno lako uočavam blazar Markarijan 421 kao zvjezdicu 11,7 magnitude. Vidio se direktno pri 101x, 162x i 203x što je bilo neočekivano za ovaj veoma daleki kosmički objekat.
Reakcija na posmatranje
Naredno jutro, 7. februara, o ovom posmatranju obavijestio sma putem imejla (Mark 421 Feb 6.9166 11.7Vis.) AAVSO (American Association of Variable Star Observers), iako nisam član ove organizacije. U jutro, 8. februara, odgovorio mi je Mike Simonsen (Membership & Development officer), koji mi je poslao dijagram promjene sjaja Markarian 421 u posljednjih 500 dana kao i još neke korisne AAVSO podatke o ovom nebeskom tijelu i savjet da blazar posmatrački pratim, što zbog oblačnog vremena narednih dana, nisam imao priliku da uradim.
Blazari (BL Lacertae)
Blazari, termin koji je uglavnom rezervisan za objekte tipa BL Lacertae i OVV (optically violent variable) kvazare su galaksije sa aktivnim galaktičkim jezgrima (AGNs – active galactic nucleus) i veoma su jak izvori optičkog, radio i gama zračenja. Blazari kao i kvazari, nepravilno mijenjaju sjaj, a promjena sjaja blazara Markarian 421, po istorijskim zabilješkama AAVSO, uglavnom je u rasponu od 11,6 do 14,6 magnitude. Ovaj maksimalni sjaj veoma rijetko dosegne, a takođe veoma rijetko pad sjaja ide do 16,0 magnitude.
Blazari kao i kvazari su daleke galaksije sa aktivnim galaktičkim jezgrom u središtu kojeg je supermasivna crna rupa okružena narastajućim (akreacionim) diskom gustog gasa, u interakciji sa kojim proizvodi veoma usmjereni relativistički mlaz elektromagnetskog zračenja u čitavom spektru. Ukoliko je mlaz zračenja usmjeren prema Zemlji, vidimo sjajniji blazar (ili kvazar). Blazar je kompaktnija verzija kvazara i nalazi se u manjim nabijenim eliptičnim galaksijama sa jačim jezgrom u odnosu na ukupnu veličinu galaksije. Blazari brže i u mnogo kraćem period mijenjaju prividni sjaj, radio i gama zračenje nego kvazari.
Promjena vidljivog sjaja malog broja blazara (BL Lacertae objekata) je praćena od 1972. godine do danas. Glavni dugoperiodični trend promjene sjaja je do pet magnituda kod nekih objekata u period od nekoliko godina. Manje promjene sjaja od 0,5 do 2,0 magnitude tokom nekoliko dana ili mjeseci takođe su istraživane. Veliki napori su bili uloženi u istraživanje mogućih značajnih promjena sjaja u mnogo kraćem periodu od jednog dana. Istraživanja su potvrdila da se te promjene dešavaju kod blazara (BL Lacertae objekata).
Blazari su od fundamentalnog značenja za razumijevanje energetskih mehanizama aktivnih galaktičkih jezgri. Brze promjene na svim talasnim dužinama, u sjaju i polarizaciji, su identifikaciona osobina blazara. Optičke promjene sjaja uočene kod blazara sugerišu da se ogromna energetska i elektromagnetna pražnjenja generišu u regionu veličine do nekoliko svjetlosnih dana.
Razumijevanje problema vezanih za nastajanje ekstremnog sjaja u tako malenom i kompaktnom izvoru, imali su značajan doprinos razvoju modela stvaranja relativističkih mlazeva iz jezgri aktivnih galaksija.
/Članak je objavljen i u ''Astronomskom magazinu'', elektronskom časopisu za astronomiju i srodne nauke iz Novog Sada, daleko najčitanijem astronomskom portalu na području bivše Jugoslavije/.
Šta Vi mislite o ovome?