Na zahtjev čitalaca portala TrebinjeLive objasnićemo činjenice zašto smatramo da je Trebinje sa okolinom bilo velegrad u vrijeme bronzanog perioda i prije toga.
Da bismo vam ovo objasnili moramo se vratiti u duboku prošlost i početak nastanka prvih staništa. Sve najstarije u vezi prvih staništa ljudskog roda pronađeno je u Srbiji. I o ovoj temi, ako naši čitaoci izraze interesovanje možemo napisati nekoliko članaka.
Već smo pisali da su u okolini Trebinja na lokalitetima Mosko, Orašje, pronađeni tragovi života u Trebinjskom kraju koja potiču iz neolitske epohe. Ovi podaci su iz knjige o Trebinju Ante Figurića. Oko 200 grobnica, humaca sa kosturima i bronzanim predmetima u njima, kao i nepoznati broj grobnica mogila u kojima je polagan pepeo pokojnika, pronađenim na lokalitetu sela Mosko, govori o veličini naselja koje je moralo da je postojalo.
Na veliku sramotu nismo uspjeli da pronađemo fotografije grobnica. Pošto nismo naišli na podatke da su kosti datovane, da bi se znalo kojiko su stare, oslonićemo se na nalaze bronzanih predmeta da bismo bar otprilike mogli da odredimo starost i time pomjerimo vrijeme naseljenosti Trebinja i regije.
Dugo je vladalo mišljenje da je metalurgija nastala u Maloj Aziji, ovoga se i sada drže naši “istoričari”. Danas se zna da je obrada metala počela u Vinčačkoj kulturi oko 5000. godine p.n.e. Najstariji rudnik do sada pronađen je Rudna glava koji je po datovanju star oko 5000. godina p.n.e. To je do sada najstariji pronađeni rudnik, mada se sa istraživanjima nastavlja jer su prvi tragovi metalurgije nađeni na lokalitetu Belovode čijim datovanjem u Engleskoj je ustanovljeno da datiraju od 5400. godine prije nove ere.
Potrebno je znati da je u to doba u Evropi postojala samo helmska (balkanska) kultura kao civilizacijski faktor. Po demografskoj procjeni D.Nikolića u to vrijeme bilo je oko 40.000 stanovnika, a od toga 37.000 na Helmu ( 35.000 na centralnom dijelu, misli se na Vinčačku kulturu). Čak i ako je ova procjena pogrešna pa je dupliramo, pa opet dupliramo, doći ćemo do broja od oko 160.000 stanovnika u čitavoj Evropi.
Naselje koje je iza sebe ostavilo preko 200 humki i ko zna koliko još sahranjenih mimo tog lokaliteta bilo je, slobodno se može reći megapolis toga doba. I ne samo to. U bližoj okolini nije otkriven nijedan rudnik iz tog perioda.
Metal je u to doba bio rijedak i nije mogao svako da posjeduje metalne predmete. Samo, za to vrijeme bogati, mogli su da posjeduju metalne predmete. Sve ovo govori i o bogatstvu tadašnjeg stanovništva naselja Mosko.
Za tačno određivanje starosti lokaliteta potrebno je stručno datovanje. Ovim ne tvrdimo da naselje potiče od 5.000 g. p.n.e , ali je sigurno da je trebinjski kraj naseljen još u neolitu, a da i samo Trebinje potiče iz perioda prije nove ere, a svakako ne da se pominje ili je nastalo u X vijeku n.e.
O ovoj temi savetujemo vam da pročitate knjigu ODISEJA ČOVEKA SA HELMA, koja po prvi put ovaj period osvjetljava sa stanovišta najnovijih saznanja iz arheologije, antropologije, genetike, lingvistike, etimologije, etnologije, mitologije i drugih grana nauke i naučnih disciplina.
Koliko znamo, svi ovi lokaliteti u okolini Trebinja niti su zaštićeni, niti obilježeni, niti datovani. Koliko turističkih centara u svijetu može da se pohvali i posjetiocima prikaže lokalitete iz tog perioda!?
O ovome, kao i o drugim nalazima u okolini Trebinja, o njihovom značaju za naš grad, kao i o odnosu “naših istoričara” prema njima, pisaćemo u završnom članku našeg serijala.
Kao dodatak ovom, odlučili smo da objavimo još jedan članak. Kao što ćete uočiti, povezani su.
Mnogo toga kriju od nas.
OD KADA SRBI ZNAJU ZA PROHROM
Takozvana Turovićeva igla je mnogo više od arheološkog otkrića. Moderna metalurgija ne poznaje tehnologiju kojom je napravljen ovaj predmet sa Hisara, pronađen 1999. godine.
Na arheološkom lokalitetu Hisar, u samom centru Leskovca, pronađena je "igla" dugačka 64,5 cantimetara stara oko 33 vijeka. Ova igla, još neutvrđene namjene, ne bi bila toliko zanimljiva da nije napravljena od nerđajućeg čistog gvožđa, savršenijom metalurškom tehnologijom od današnje!?
Ubrzo je shvaćeno da leskovačko otkriće prevazilazi arheološka interesovanja, pa se, ubuduće, rezultati istraživanja na tzv. Turovićevoj igli neće objavljivati, jer "mogu biti od strateškog značaja za Republike Srbiju".
Igla je, za sada, u jednom sefu u Arheološkom institutu u Beogradu. U septembru 1999. godine obavljena su mala arheološka iskopavanja na lokalitetu Hisar u Leskovcu, takoreći, u samom centru grada. Tom prilikom, pronađeno je višeslojno naselje brnjičke kulturne grupe koja se razvija od oko 1300. do 1050. godine prije naše ere. I to je bilo prvo istraženo naselje ove kulture koja je teritorijalno obuhvatala Pešter, Rašku, oblast Kosova, basen Južne Morave, Pčinjski basen, a konstatovani su prodori ove brnjičke zajednice u dolinu Strume, kao i u Trakiju.
Na lokalitetu u Leskovcu, dokumentovan je cjelokupan razvoj ove kulture.
Poslije ovih iskopavanja, jedan od radnika Šćepan Turović, u najdubljem djelu profila je u jednoj sondi pronašao predmet od gvožđa u obliku velike igle, dužine 64,5 santimetara. Pozicija u kojoj je nađena i njena tipološka sličnost sa istovremenim bronzanim predmetima, na primjer sa iglama s lokaliteta Glasinac u istočnoj Bosni i sa Kosova, utvrđeno je da je riječ o autentičnom predmetu brnjičke kulturne grupe, sa samih njenih početaka, to jest, oko 1300. godine prije naše ere.
Bila bi to veoma lijepa vijest za arheologiju i vjerovatno bi se sve završilo pojavom igle na naslovnoj strani nekog časopisa za arheologiju. Ali rezultati analiza koji su obavljeni u Nuklearnom institutu u Vinči i u laboratoriji smederevske željezare "Sartid", ukazale su da predmet ima "neka izuzetna svojstva".
Naime, tzv. metodom energetske disperzione iks-fluorescentne spektroskopije utvrđeno je da je "igla načinjena od čistog gvožđa, to jest, da u njoj ni u tragovima nema primjesa drugih metala(!?) što je "čini izuzetnom u globalnim svjetskim razmjerama".
Ovo je, sem arheologa dr Stojića, potvrdila i dr Mirjana Marković, koja je i radila analizu igle u Vinči. Ona je, kratko i odlučno, rekla: "Makrokomponenta igle je gvožđe i nijedan drugi metal nije detektovan!"
Poznato je da, u zemaljskim uslovima takvi predmeti od čistog gvožđa, do sada, nisu proizvedeni, bar, koliko istorija pamti!?
U prvi mah, pomislo se da je riječ o meteoritskom gvožđu, ali ta mogućnost je odbačena, jer meteoritsko gvožđe obavezno prati nikl, a na ovoj igli nikl nije registrovan!
Da bi se otklonila svaka sumnja u kvalitet igle sa Hisara, poslije Vinče, ponovljena je analiza i u smederevskom 'Sartidu'.
U 'Sartidu' je analiza vršena americijumom, a u Vinči sa kadmijumom. Uobičajeno je da ovakve probe traju kratko do desetak minuta. Međutim, ova igla testirana je 75000 sekundi, u prvom vinčanskom eksperimentu, a u drugom, smederevskom, 100.000 sekundi što isključuje svaku mogućnost greške.
Drugo bitno svojstvo igle je što na njoj nema ni u tragovima korozije! Dakle, metalurzi 13. vijeka prije naše ere proizveli su predmet od čistog, plemenitog, dakle, i nerđajućeg gvožđa.
Mi danas čisto gvožđe, mada nije čistije od srpske igle, zovemo prohrom.
Snimak urađen ultramodernim rendgenom u 'Sartidu', pokazuje da je predmet sačinjen od savršeno kompaktnog gvožđa u kome nema ni najmanje pukotine, niti tragova korozije!
Da bi se otklonila svaka sumnja o predočenoj ekspertizi, u istoj vinčanskoj aparaturi, testiran je i američki etalon gvožđa, poluga od navodno elementarnog gvožđa o čemu postoji atest na ambalaži. Analiza je, pak, pokazala da u ovom, američkom etalonu, osim gvožđa ima i drugih metala, tako da se, sada, može postaviti pitanje:
Ko je kome etalon? Američki etalon leskovačkoj igli ili obrnuto?
U toku su hemijske analize koje će pokazati šta "Turovićeva igla" osim gvožđa još sadrži, ali, bez sumnje, utvrđeno je da drugih metala u igli nema. I tu stižemo do embarga na dalje obavještavanje javnosti o "Turovićevoj igli". Jer, igla će biti "predmet dugoročne naučne pažnje pošto je, očigledno, da taj predmet, pored ostalog, sadrži i formulu o trajnoj zaštiti od korozije".
Identifikacija ove formule, imala bi dalekosežne ekološke posljedice u najboljem smislu riječi.
Drugim riječima, dobilo bi se "vječito" gvožđe, to jest nerđajuće gvožđe moglo bi beskrajno da se reciklira i iznova prerađuje. Time bi se znatno smanjio utrošak energije u dobijanju gvožđa koje je i dalje vodeća tehnološka sirovina i ove postindustrijske ere.
Prethodni članak iz ovog serijala možete pročitati OVDJE.
Šta Vi mislite o ovome?